İstedadlı türkoloq-alim

Aydın Məmmədovun     

xatirəsinə.

İndi anlayıram səni nə qədər çox istəyirmişəm, Aydın... Gərək bunu sağlığında anlayaydım, deyəydim sənə. Axı görürdüm, bircə isti sözə nə boyda ehtiyacın var.

Hər səhər uşaq kimi otağıma gəlib üzbəüz kresloda otururdun, gözlərini bir nöqtəyə zilləyib dinməz-söyləməz, uzun-uzadı fikrə dalırdın. Onda balaca, lap balaca, ağıllı oğlana oxşayırdın. Sonra ortaya çökən yöndəmsiz sükutdan darıxdığımı görüb qol-qanadı sınmış quş kimi ayağa qalxırdın, pərişan saçlarını qatıb qarışdıra-qarışdıra, pərt-pərt gülümsəyə-gülümsəyə:

- "Burda oturanda dincəlirəm... sən Allah bağışla" - deyirdin. Sonra qapıya çatıb geriyə çönürdün - "Mənim bu dünyada heç kimim yoxdu" - deyirdin - "Elə bilirəm, bacım da sənsən, qardaşım da, dostum da".

Sonra bir müddət də qapının ağzında fikrə dalıb, fikir içində də çıxıb gedirdin.

Səninlə bir dəfə də olsun, özün dediyin kimi «sədr - müavinlik»dən çıxıb «iki qardaş» kimi söhbət eləmədik. Nə mane oldu buna, bilmədim. Bunun günahı, yəqin ki, məndəydi. Hövsələsizliyimlə, səbirsizliyimlə, başımı nə sənə, nə mənə dəxli olmayan xırda işgüzar söhbətlərlə qatıb səni də «ora» salmaq istəyirdimsə də, alınmırdı. Sən gedirdin... Dalğın gözlərinlə, üzündəki həyata laqeyd, küskün ifadəylə...

Sən düz bir il idi gedirdin və hər bir hərəkətin, hər sözün, üzünün hər ifadəsi düz bir il idi ancaq bunu deyirdi. Deyirdi: «Gedirəm... gedirəm... gedirəm...»

Biz, görünür, sən olan Yerdən çox-çox aşağıda idik. Odu ki, dünyadan küskün əhvalının, ala gözlərinin dərinliyində gizlənən qorxu ifadəsinin mənasını anlamırdıq. Buna kamilliyimiz çatmırdı, ya cavanlığımız mane olurdu?!

Sənin ölümün çox şeyi başa saldı bizə.

Elə bil illərlə balaca ada bilib üstündə şad-xürrəm yaşadığımız nəhəng əjdahaydın, suya girib bizi də özünlə bir, dənizin qaranlıq dərinliklərinə apardın... Niyə belə elədin, Aydın?..

Niyə sən daim darıxırdın?.. Nədən darıxırdın?.. Səhərin gözü açılmamış işə gəlirdin, Mərkəzə sığmayan hündür, qəmgin boyunla kimsəsiz dəhlizlərdən tək-tənha ötüb sakit addımlarla otağına girirdin, dustaqxanaya oxşayan nəhəng otağının yuxarı başında, bir yığın dinməz telefonlarla təkbətək oturub hey fikirləşirdin, fikirləşirdin, fikirləşirdin... Sən nə fikirləşirdin, Aydın?.. Sənin o hündür alim alnının o üzündə nələr vardı?!.

Mənim nəşrlərlə, kağız-kuğuzla bağlı səbirsiz tələblərimə başını yelləyib:

- Eh... Afaq, Afaq, Afaq... - deyirdin və ardını demirdin. Deyə bilmirdin. Dustaq kimi susurdun. Niyə susurdun?.. Sən kimin dustağıydın, nəyin dustağıydın?..

Niyə dərdini açıb bizə demirdin, ay Aydın?.. Niyə o dərdi tək çəkirdin?.. Bizə inanmırdın, ya bilirdin ki, deyib-deməməyinlə onsuz da heç nə dəyişməyəcək?!..

Sən niyə elə darıxırdın?.. Bir yerdə duruş gətirə bilmirdin, canını gizləməyə yer tapmırdın... Gözünün lap dərinliyində nöqtələnmiş dəhşətli qorxunu da gizləyə bilmirdin. O nöqtəni mən həmişə görürdüm. Sən güləndə də, danışanda da, rəsmi kürsülərdən nitq irad eləyəndə də həmin o nöqtə gözlərinin içində yanıb, sönə-sönə elə hey nədənsə, sənə tərəf yaxınlaşmaqda olan hansısa naməlum təhlükədən xəbər verirdi...

Sən nədən qorxurdun, Aydın?.. Kimdən qorxurdun?.. O köksüz, dibsiz qorxu idi bəlkə səni darıxdıran?.. Bəlkə o uşaq qorxuna görə Allahın sənə yazığı gəldi?!..

Axı səni çox incidirdilər... Hamımız incidirdik səni. Gah küsürdük, gah barışırdıq. Amma sən bir cür qalırdın. Gözünün içi heç vaxt dəyişmirdi. Bizim küsüb-barışmağımız gözündəki o qorxunu azaltmırdı. İndi anlayıram, sən dəhşətli tənhaydın...

Sənin tənhalığını kəndinizdə də - balaca yarıqaranlıq evinizdə, cənazənin başına yığılan saysız-hesabsız qohum-əqrəbanın, dostlarının, minlərlə pərəstişkarlarının arasında da gördüm. Sən o qədər adamın içində yenə tək idin... Nə o adamların, nə o evin, nə də dörd bir yanı səfalı mənzərə saçan kəndinin sənə heç bir dəxli yox idi, görürdüm. Cənazədə uzana-uzana, səni dövrəyə alan o qədər gözüyaşlı adamın arasında, o ah-nalələrin içində, balaca pəncərənizdən qəmli gözlərinlə göyün bir parçasına baxırdın, görürdüm... Baxa-baxa yenə fikirləşirdin. Ya bəlkə Allahla danışırdın?!..

...Mən sənin üçün həmişə ağlayıram, Aydın. Sənin, Mərkəzin dəhlizləri boyu dolaşan tənha ruhunun hənirtiləri qulağımdan getmir. Mən indi səninlə bir ağlayıram...

Heyif səndən. Ağıllı, istedadlı, qüvvətli, zəif Aydın. Balaca oğlan...

1991-ci il aprel