Afak Mesut: “Sanki ”Yazım sözlüğünü Azerbaycancayı bilmeyen insanlar hazırlamış”

Bakanlar Kuruluna bağlı Çeviri Merkezinin başkanı yazıçı Afak Mesutun APA-ya reportajı

-Afak hanım, Çeviri merkezi kurulduğu sıralarda bu alanda bir çok hata ve kusurların olduğunu belirtmiştiniz. Bu iki yıl süresince kusurlar giderildi mi?

-Çeviri Merkezinin kurulma amacı Azerbaycancanın ve çeviri işinin kalitesini artırmak, yeni alanların pratikleşmesini sağlamaktır. İşe başladığımız günden bu güne kadar bu konuda çalışmalar yapılmıştır. Bir tek resmi kurumların yazışmalarında ve saytlarında Azerbaycancanın doğru kullanımı ve çeviri işinin kalitesine yönelik yapılan istimzaç sonucu 300-e yakın uzmanın verdiyi reyler vardır. Bu görüşlere binaen bir çok yanlışlar giderildi, baya problemler çözümlendi. Böyle araştırmaların İki senede bir yapılması düşünülmüşdür. Fakat, ülkemizin dil ve çeviri alanının sadece Merkezimizin çabalarıyla gelişeceğini düşünmek mantıklı bir beklenti değildir. Yani, Merkez tüm gücü yanlışların ortadan kaldırılması meselesine sarfedemez. Problemin çözümü için ilk önce Azerbaycancanın öğretildiği alanlar, eğitim kurumları bu konuda özen göstermelidir. Azerbaycanca ve çeviri sorunları sadece resmi kurumların yazışmalarında göze çarpmaz. Ayrıca okul, ünuversitelerde kullanılan Azerbaycanca, rusca, ingizce ve diğer yabançı dillerde olan kitaplarda, dilimizin ana kitabı olan Yazım sözlüğünde, dil kaynaklarında, medyada, reklam ve afiş tertibatında, kısaca tercümenin işlendiği her bir alanda görülmektedir.

-Çeviri Merkezi uzun zamandır “Yazım sözlüğü” üzerinde çalışmalar yapıyor. Sözlükten çıkarılan kelimeler “Aydın yol” gazetesinde yayımlanıyor. Bunun bir anlamı varmı?

-Öncelikle söylememiz gerekir ki, “Yazım sözlüğü”ne olan ilgimiz devlet kurumlarının yazışmalarını denetlerken başladı. Zira yazışmalar “yazım sözlüğüne” istinaden yapıldığı için yanlışların buradan kaynaklandığı ortaya çıktı. Ve işe bu sözlükten başlamamız gerektiğini anladık. Zira aksi taktirde yaptığımız tüm çabalar boşa çıkacaktı. Bir taraftan yanlışları gidermek için uğraşarken diğer taraftan hataya düşüceklerdi.  “Aydın yol” gazetesinin her sayfasında sırasına göre yayımladığımız kelimeleri sizler de görüyorsunuz. Bu sözleri okuyan problemin ciddi olduğunu anlar. Gerçekten de durum vahimdir. Tabii, biz bu kurama, yazılışı yanlış olan sözleri toptan çıkararak meseleyi çöze bilirdik. Fakat bu işi metodik yapmak istedik. Bu amaçla kelimeleri hangi sebeplerle çıkardığımızı belirtmek için bunları yayımlamayı kararlaştırdık. “Yazım sözlüğü” muhtevasıyla ilgisi olamayan 40 binden fazla kelime-manaları mübhem, yazılışları hatalı, dilimizde kullanılmayan arap, fars sözleri, Azerbaycancada karşılığı olan rusca sözler, ilaç adları, argo sözler ve daha nice kelimeler. Bu sözlükte öğle acaip sözlere rastlıyoruz ki, insan gerçekten şaşırıyor. Acaba, hangi amacla, hangi sebeple bu sözlüğe dahil edildiklerini anlayamadık. Bunların mantıklı bir  açıklaması olamaz. “Dartmayakamcırıldı”, “kaşıyıbkurdunçıkaran”, “meyitatış”, “meyittulama”, “gövdekucaklama”, “gövdekucaklayan”, “cıbrığınıçıkarma”, “cıbrığınıçıkaran” ve bir çok buna benzer sözler geçmektedir. Bu sözlüğün diğer kusurlarından biri-kelimenin doğru yazılışını gaye edinmek yerine bir kelimenin bazan bir kaç farklı versoinda yazılmasıdır. “Altun”-“altın”, “yelpenek”-“yerpenek”, “alaf”-“elef”, “kopyuter”-“kompüter”, “dırmıklamak”-“dırmaklamak” kimi sözler bu kavildendir. Şimdi şaşırıp kalıyorsun, acaba hangisini örnek almalısın. Ayrıca binlerce kelimelerin yazılışları yanlıştır. Sanki, bu sözlüğü Azerbaycan dilinin gramerinden habersiz olan birileri hazırlamış. Bu sözlüğü örnek alan tüm kurumlar böylece doğru yazım kurallarından uzaklaşmaktadır. Gerçi kültürel ilişkiler, teknolojinin gelişmesi ve bir çok sebeplerle dilimize yeni kelimeler dahil olmaktadır. Bu tabii  bir prosestir. Fakat, bunu “dilimizi geliştiriyoruz” ilkesi altında süni olarak yapmak mantıklı değildir.

-Yeni “Yazım sözlüğü” ne zaman yayımlanacak?

-Merkezimiz bir senedir ki, yanlışlarla dolu olan bu sözlük üzerinde çalıştı. Bu sözlüğe dahil edilmeyen yedi yüzden fazla kelime vardır ki, onları kitaba dahil etmek gerekir. Bu sözler 50-60-lı yılların edebiyatında kullanılan kelimelerdir ki, unutulmuştur. Uzmanların istişaresine sunularak bu Azerbaycanca sözleri sözlüğe ilave etmek niyyetindeyiz.   Kitabın yayımına gelince, bu konuda acele etmeğin doğru olmayacağını düşünüyorum. Sözlüğü “temizleme” prosesi bitmiş durumdadır. Geriye kalan düzelti işidir. Sözlük kendi formatına ugun olması gerekiyor. Bu yüzden kelimeler vurguya göre sınıflanmalıdır. Sanırım bu yılın sonuna ve ya önümüzdeki yılın başlarına doğru çalışmayı bitireceyiz. Bu akademik bir çalışmadır. Titizlik ve ciddiyet ister. Bu yüzden gelin acele etmeyelim.

-Bu sözlüğü Dil Bilimi Enstitüsü yapmış. Bulduğunuz yanlışlar konusunda onların yanıtları nedir?

-Şu an suçlu aramanın bir anlamı yok. “Aydın yol” gazetesinin her bir numarasında gereken sözler uzmanlara sunularak sırayla yayımlanıyor. Kaç aydır ki, ilgili kurumların ve şahısların bu konuda görüşlerini belirtmeleri için onları merkeze davet ediyoruz.  Zira bu dil hepimimizin dilidir. Bu konuyla ilgili bizi arayanların, mektup yazanların sayısı az değildir. Her kes sözlükteki yanlışları hayretlerle izliyor ve yeni sözlüğün ne zaman yayımlanacağını merak ediyor. Ayrıca yeni sözlüğün yayımına kadar hangi kaynaklara baş vuracaklarını bizden soruyorlar.

-Medya alanında kullanılan Azerbaycanca sizce ne durumdadır?

-Bu konuda araştırma yapmaya daha imkan bulamamışız. Fakat bu alanda kullanılan dilin ne durumda olduğu açıktır. Sözleri, hatta harfleri spikerler doğru dürüst kullanamıyor. En basit sözleri bile gerektiği gibi söyleyemiyorlar. Mesela “layihe” kelimesini televizyon kanallarının bir çok spikerleri, hatta bazı devlet adamları, meşhur insanlar bile “lahiye” olarak telaffuz ediyor. Özellikle “c”, “ç” harfleri rusçadaki “ц”harfi gibi, “t” harfi rus dilindeki yumuşak “tğ” gibi kullanılıyor: “tğermin”, “tğibb”, “tğemp”, vurgulardaki hatalar da bir başka dert.

-Sokak reklamları konusunda ne söyleye bilirsiniz?

-Pek iği olmadığını belki sizde biliyorsunuz. Bakünün merkezi sokaklarında rastladığımız reklam levhaların, afişlerin genelinde yazı hataları göze çarpmaktadır. Bununla ilgili geçen sene Bakü Büyükşehir Belediyesine resmi mektup gönderdik. Bu konuda yardım ede bileceğimizi söyledik. Fakat yanıt alamadık. Gıda ürünlerinin etiketlerinde de rastladığımız gramer ve çeviri hataları az değildir. Gereken kurumlara hataların giderilmesi konusunda resmi mektup gönderdik.

-Dersliklerdeki hatalar konusunda Eğitim Bakanlığı ile işbirliği yapılıyor mu?

-Dersliklerin kalitesi toplumun merak ettiği konulardandır. Merkez dersliklerin hazırlanmasıyla ilgili Eğitim Bakanlığına bir kaç proje sunmuştur. Burada tercüme işinin uluslararası normlara uyarlanması, ilk okullarda tedris olunan “Azerbaycan dili” dersliğinin yeniden hazırlanması ve yazarları tayin edecek “Derslik Düzenleme Kurulu” adı altında özel bir konseyin toplanması teklif olunmaktadır. 

Cavid Zeynallı-APA.